Nỗi lo sợ mang tên chọn sai ngành học có thể là một trong những trải nghiệm khó khăn và cô đơn nhất của thời sinh viên. Nhưng bạn ơi, đừng vội hoảng sợ hay nghĩ rằng mọi thứ đã là dấu chấm hết. Vậy nếu đã lỡ chọn sai ngành học thì có quá trễ để bắt đầu lại từ đầu không? Hãy cùng Gen Skill phân tích chi tiết hơn về vấn đề này nhé.
1. Chọn sai ngành học là gì?
Chọn sai ngành học không đơn thuần chỉ là việc bạn nhận điểm kém hay không thích một vài môn học. Đó là một sự lệch pha sâu sắc và toàn diện giữa con người bạn và lĩnh vực bạn đang theo đuổi. Bạn cảm thấy không có bất kỳ sự kết nối hay hứng thú nào với kiến thức chuyên ngành. Bạn không thể hình dung ra viễn cảnh mình sẽ làm công việc liên quan đến ngành này trong 5, 10 năm tới.
Chính vì thế, thay vì cảm thấy được tiếp thêm năng lượng và sự tò mò, việc học lại rút cạn sức lực và khiến bạn nghi ngờ chính năng lực và giá trị của bản thân mình. Thông thường, điều này thường xảy ra khi bạn:
Chọn ngành theo ý kiến của gia đình, bạn bè, mà không cân nhắc đến sở thích và đam mê của bản thân.
Thiếu thông tin về ngành học, dẫn đến kỳ vọng sai lệch về công việc sau này.
Chạy theocác ngành “hot” mà không hiểu rõ bản thân có phù hợp hay không.
Ví dụ: Bạn đã quyết định chọn ngành Công nghệ thông tin vì nghe nói lương cao, nhưng lại không thích lập trình và cảm thấy chán nản khi học. Đó chính là dấu hiệu của việc chọn sai ngành học.
2. Hậu quả của việc chọn sai ngành học
Việc cố gắng bám trụ vào một lựa chọn không phù hợp có thể để lại những "vết sẹo" không chỉ trên bảng điểm mà còn trong tâm hồn bạn. Do đó, việc nhận thức rõ hậu quả của việc chọn sai ngành học sẽ giúp bạn có thêm động lực để đưa ra quyết định thay đổi dũng cảm.
2.1. Sa sút sức khỏe tinh thần
Đây là hậu quả nặng nề và nguy hiểm nhất. Việc phải ép mình học một thứ mà bản thân không hề yêu thích mỗi ngày sẽ dẫn đến sự căng thẳng kéo dài, cảm giác lo âu, mất phương hướng và thậm chí là trầm cảm.
Ngoài ra, bạn sẽ dần mất đi sự tự tin, cảm thấy mình kém cỏi so với bạn bè và rồi ngọn lửa nhiệt huyết của tuổi trẻ cũng dần lụi tàn theo. Đây là một cái giá quá đắt mà không tấm bằng nào có thể bù đắp được. Thậm chí, bạn có thể rơi vào trạng thái FOMO nếu so sánh mình với bạn bè.
2.2. Lãng phí thời gian và tiền bạc
Bốn, thậm chí là năm, sáu năm đại học là khoảng thời gian vàng để tích lũy kỹ năng và kiến thức. Nếu bạn dành trọn thời gian đó cho một lĩnh vực không phù hợp, bạn không chỉ lãng phí một khoản học phí không hề nhỏ từ gia đình mà còn bỏ lỡ cơ hội để đầu tư vào đúng đam mê và thế mạnh của mình. Thời gian đã mất đi thì không thể lấy lại và đây chính là sự lãng phí đáng tiếc nhất.
2.3. Kết quả học tập đi xuống và đánh mất cơ hội
Khi không có hứng thú, bạn sẽ khó có thể tập trung nghe giảng, lười biếng làm bài tập và việc ôn thi sẽ trở thành một cực hình. Điểm số giảm sút không chỉ ảnh hưởng đến cơ hội nhận học bổng hay tốt nghiệp với tấm bằng loại khá, giỏi mà còn tạo thành một vòng luẩn quẩn: học kém ➪ chán nản ➪ càng học kém hơn. Điều này còn ảnh hưởng trực tiếp đến các cơ hội thực tập và việc làm tốt sau này.
2.4. Mông lung về sự nghiệp
Hậu quả dài hạn nhất là sự mông lung sau khi tốt nghiệp. Cầm trên tay một tấm bằng không đúng với sở trường, bạn sẽ đứng trước những lựa chọn khó khăn: làm một công việc trái ngành không có chuyên môn hoặc cố gắng làm một công việc đúng ngành mà mình không hề yêu thích. Cả hai con đường đều sẽ dẫn đến một sự nghiệp không bền vững trong tương lai.
2.5. Rạn nứt các mối quan hệ xã hội
Áp lực từ việc học không tốt và tâm trạng tiêu cực có thể khiến bạn trở nên cáu kỉnh, xa lánh bạn bè và người thân. Sự kỳ vọng từ gia đình cũng có thể trở thành gánh nặng, gây ra những mâu thuẫn và khoảng cách không đáng có.
3. Do đâu mà bạn lại chọn sai ngành học?
Việc đưa ra một lựa chọn sai lầm về ngành học không hoàn toàn là lỗi từ bạn. Ở độ tuổi 17, 18, khi mà chính bạn vẫn chưa thực sự hiểu hết về bản thân mình và thế giới nghề nghiệp rộng lớn thì việc đưa ra một quyết định có thể ảnh hưởng đến cả cuộc đời là vô cùng khó khăn.
3.1. Áp lực từ gia đình và những kỳ vọng bên ngoài
Một trong những lý do phổ biến nhất, đặc biệt trong văn hóa Á Đông là áp lực từ gia đình. Cha mẹ, với tình yêu thương và mong muốn con có một tương lai ổn định, đôi khi lại áp đặt sự lựa chọn của mình lên con cái. Việc chọn ngành theo định hướng "cha mẹ đặt đâu con ngồi đó" mà bỏ qua sở thích của bản thân là nguyên nhân hàng đầu.
3.2. Chạy theo xu hướng và ảnh hưởng từ bạn bè
Bạn chọn một ngành học chỉ vì bạn thân của mình cũng chọn ngành đó, hoặc vì đó là một "ngành hot" đang được tung hô trên truyền thông về mức lương khủng. Việc chạy theo đám đông mà không dừng lại để tự vấn xem mình có thực sự phù hợp với nó hay không là một cái bẫy ngọt ngào nhưng cũng đầy rủi ro.
3.3. Thiếu thông tin và định hướng nghề nghiệp
Nhiều bạn học sinh chọn ngành chỉ dựa trên tên gọi của nó hoặc một vài thông tin bề nổi. Bạn không tìm hiểu kỹ về chương trình đào tạo (học những môn gì), các yêu cầu về tố chất (cần những kỹ năng gì), và thực tế công việc sau khi ra trường (công việc cụ thể là gì, môi trường làm việc ra sao).
3.4. Chưa thực sự thấu hiểu bản thân
Đây chính là nguyên nhân gốc rễ. Nhiều bạn chưa dành đủ thời gian để khám phá xem mình thực sự có thế mạnh gì, đam mê điều gì và giá trị sống của mình là gì. Khi không hiểu mình, bạn sẽ không có một "la bàn" nội tại để đưa ra lựa chọn phù hợp, và do đó dễ bị các yếu tố bên ngoài tác động.
4. Vậy bạn cần làm gì nếu lỡ chọn sai ngành học?
Việc nhận ra bản thân đã chọn sai ngành là một điều đáng sợ, thế nhưng nó cũng là một cơ hội để bạn hiểu mình hơn và điều chỉnh lại "la bàn" cuộc đời. Đừng hoảng loạn, hãy bình tĩnh và thực hiện lộ trình 5 bước sau.
Bước 1: Bình tĩnh và chấp nhận sự thật
Bước đầu tiên và quan trọng nhất là hãy đối diện và chấp nhận sự thật một cách dũng cảm. Đừng cố gắng lừa dối bản thân hay phớt lờ những cảm xúc tiêu cực. Việc chấp nhận này không phải là thất bại, mà là một hành động có trách nhiệm để giải thoát bản thân khỏi sự dằn vặt và mở đường cho những thay đổi tích cực.
Bước 2: Tự vấn và khám phá lại bản thân
Tạm gác lại những áp lực bên ngoài, hãy tự hỏi bản thân những câu hỏi cốt lõi: Mình thực sự thích làm gì? Mình có thế mạnh ở lĩnh vực nào? Điều gì khiến mình cảm thấy có ý nghĩa? Bạn có thể sử dụng các công cụ trắc nghiệm tính cách, nghề nghiệp như MBTI, Holland Codes như một nguồn để tham khảo, nhưng cũng đừng quá phụ thuộc hoàn toàn vào chúng.
Bước 3: Tìm kiếm sự tư vấn chuyên nghiệp
Đừng giải quyết vấn đề một mình. Theo đó, bạn hãy tìm đến phòng tư vấn hướng nghiệp, cố vấn học tập của trường hoặc các chuyên gia tư vấn độc lập. Họ có chuyên môn và kinh nghiệm để giúp bạn phân tích tình hình, cung cấp thông tin về các lựa chọn và đưa ra những lời khuyên khách quan, hữu ích.
Bước 4: Nghiên cứu và trải nghiệm các lựa chọn mới
Sau khi đã có một vài định hướng, bạn hãy bắt đầu quá trình khám phá. Bạn nên tìm hiểu kỹ về chương trình đào tạo của các ngành học khác, trò chuyện với các anh chị khóa trên hoặc những người đang làm việc trong lĩnh vực đó. Nếu có thể, hãy thử tham gia các workshop, khóa học ngắn hạn hoặc dự án nhỏ liên quan để có được "cảm nhận" thực tế.
Bước 5: Lập kế hoạch hành động dứt khoát
Hãy biến ý định thành hành động. Dựa trên những thông tin đã thu thập, bạn hãy lập một kế hoạch cụ thể với các lựa chọn như: chuyển ngành trong cùng trường, học thêm văn bằng hai, thi lại đại học hoặc bảo lưu kết quả để có một năm trải nghiệm (gap year). Mỗi lựa chọn đều cần một lộ trình với các cột mốc thời gian rõ ràng.
5. Làm sao để tránh chọn sai ngành học ngay từ đầu?
Để không phải rơi vào tình trạng chọn sai ngành học, các bạn học sinh cuối cấp, đặc biệt là sinh viên năm nhất có thể:
Bắt đầu từ việc thấu hiểu bản thân: Hãy dành thời gian ở những năm cấp 3 để xác định rõ sở thích, điểm mạnh, điểm yếu và giá trị sống của chính bạn.
Tìm hiểu thông tin ngành nghề một cách đa chiều: Đừng chỉ dựa vào một nguồn tin. Bạn hãy tìm hiểu từ website trường, diễn đàn sinh viên, báo cáo thị trường lao động.
Trò chuyện với người trong cuộc: Hãy nói chuyện với các cựu sinh viên và những người đang làm việc thực tế trong ngành bạn quan tâm để có cái nhìn chân thực.
Phân biệt giữa sở thích và nghề nghiệp: Bạn có thể thích xem phim nhưng chưa chắc đã hợp với ngành đạo diễn. Hãy phân tích xem liệu bạn có sẵn sàng đối mặt với những áp lực và khía cạnh nhàm chán của công việc đó không.
Trải nghiệm thực tế sớm nhất có thể: Nếu có thể, hãy xin thực tập, làm tình nguyện viên hoặc tham gia các dự án liên quan đến lĩnh vực bạn quan tâm. Ngoài ra, nếu bạn cảm thấy bản thân làm tốt ở một việc gì đó thì hãy cân nhắc đến việc trở thành một freelancer nhé.
Giữ quyền quyết định cuối cùng: Lắng nghe lời khuyên từ mọi người là điều cần thiết, tuy nhiên, người đưa ra quyết định cuối cùng và chịu trách nhiệm với nó phải là chính bản thân bạn.
6. Các câu hỏi thường gặp
Khi chọn nghề, bạn cần lưu ý điều gì?
Khi chọn nghề, bạn cần chú ý đến sở thích, năng lực và mục tiêu dài hạn của bản thân. Theo đó, bạn hãy tự hỏi bản thân rằng: Mình thích làm gì? Mình giỏi gì? Công việc mơ ước của mình ra sao?
Ngoài ra, bạn cũng nên tìm hiểu kỹ ngành nghề qua hội thảo, thực tập hoặc trò chuyện với những người đi trước. Đừng mãi chạy theo ngành “hot” mà bỏ qua sự phù hợp của bản thân. Bạn cũng có thể làm trắc nghiệm MBTI để khám phá thêm về tính cách và các định hướng nghề nghiệp phù hợp với bản thân.
Tại sao nhiều bạn trẻ chọn sai ngành học?
Nhiều bạn trẻ chọn sai ngành do thiếu thông tin, áp lực gia đình hoặc chạy theo xu hướng. Chẳng hạn, chọn Y vì ba mẹ ép nhưng lại không thích chăm sóc bệnh nhân. Việc thiếu tự nhận thức về sở thích của bản thân hoặc đưa ra quyết định vội vàng cũng là nguyên nhân khiến các bạn trẻ dễ chọn sai ngành học.
Do đó, bạn nên tìm hiểu kỹ về ngành học và tham gia hướng nghiệp sớm để kịp thời tránh những sai lầm này. Việc hiểu rõ bản thân chính là chìa khóa để bạn chọn đúng nghề.
Chọn sai ngành học có ảnh hưởng lâu dài không?
Việc chọn sai ngành học có thể gây ra một số tác động lâu dài như mất động lực, tốn thời gian, tiền bạc và khó khăn trong sự nghiệp về sau.
Ví dụ, bạn học ngành Kỹ thuật nhưng lại không đam mê có thể dẫn đến việc đi làm không hiệu quả hoặc phải học lại ngành khác. Nó cũng gây căng thẳng tâm lý và tạo ra sự tự ti đối với bạn. Do đó, bạn nên tìm hiểu kỹ về các ngành nghề để kịp thời cân nhắc và tránh các hậu quả không mong muốn.
Làm sao để biết mình đã chọn sai ngành học?
Bạn có thể nhận biết bản thân đã chọn sai ngành học khi dần mất đi hứng thú học tập, cảm thấy không phù hợp hoặc không thấy "tương lai" đối với ngành. Chẳng hạn, bạn học Marketing nhưng ghét sáng tạo nội dung hoặc học CNTT nhưng không thích lập trình. Cảm giác chán nản, điểm số thấp hoặc luôn so sánh với bạn bè cũng là những dấu hiệu cần lưu ý.
Có nên chuyển ngành nếu lỡ chọn sai không?
Chuyển ngành là lựa chọn khả thi nếu bạn chắc chắn rằng ngành học hiện tại không phù hợp, tuy nhiên, bạn cần tìm hiểu kỹ và nên lập kế hoạch từ trước. Theo đó, bạn nên nghiên cứu kỹ về ngành mới, tính toán chi phí, thời gian học và tham khảo thêm ý kiến từ giảng viên để có thể đưa ra quyết định đúng.
Thật ra, việc chọn sai ngành học không phải là dấu chấm hết cho sự nghiệp của bạn. Thay vì hoang mang, Gen Skill cho rằng bạn hãy tìm hiểu nhiều hơn về bản thân và ngành học để có thể đưa qua quyết định tốt hơn cho mình nhé!
